ข้าวหลามเมืองน่าน เป็นอีกของดีที่ต้องซื้อชิมซื้อฝากของทั้งคนในจังหวัดน่านและจังหวัดใกล้เคียง โดยเฉพาะนักท่องเที่ยว ซึ่ง ข้าวหลามป้าเพ็ญ ตั้งอยู่เลขที่ 114 บ้านดอนไชย ต.ศิลาเพชร อ.ปัว จ.น่าน ถือเป็นข้าวหลามในตำนานอีกเจ้า ที่มีการผลิตข้าวหลามอร่อยๆ ออกสู่ตลาด มายาวนานกว่า 11 ปี และเป็นข้าวหลามเจ้าแรกของจังหวัดน่าน ที่ได้รับการรับรองจากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา หรือ อย. มาตั้งแต่ปี 2558 เพื่อรับประกันคุณภาพการผลิต

คำว่าข้าวหลามแจ้ง มักเป็นคำที่คนจังหวัดน่าน มักจะโดนแซวกัน โดยข้าวหลามของเมืองน่าน เมื่อเผาเสร็จแล้วจะปลอกเปลือกให้เหลือเนื้อไม้บางๆ จะมีสีขาวนวล คล้ายกับหลอดไฟนีออน โดยในสมัยก่อนข้าวหลามเมืองน่าจะมีความยาว 60 เซนติเมตร ถึง 1.5 เมตร เมื่อเทียบกับหลอดไฟนีออน จะมีความยาวพอๆ กัน ซึ่งมีความยาวมาก แต่ในปัจจุบัน ไม้ไผ่ที่ทำข้าวหลามที่มีความยาวหายากขึ้น ส่วนใหญ่จะมีขนาดประมาณ 40-50 เซนติเมตรเท่านั้น  

 

นางศรีวรรณ นาคอ้าย อายุ 62 ปี หรือ “ป้าเพ็ญ” เล่าว่า ข้าวหลามป้าเพ็ญ มีเทคนิคและใช้สูตรเฉพาะ ในการแช่ข้าวเหนียวและเผาข้าวหลาม โดยข้าวเหนียวมีความนิ่ม ไม่แฉะ และมีความหอมกะทิพอดี รสชาติไม่หวานมันจนเกินไป และเน้นไส้ต้องใส่ให้มาก ไม่เพียงแต่ใส่ราดหน้าแค่หัวกระบอก เป็นที่ชื่นชอบของผู้ชิมและนักท่องเที่ยว ซึ่งเดิมทีมีไส้เหมือนทั่วๆ ไป ไส้สังขยา ไส้ถั่วดำ ไส้เผือก ต่อมาก็เริ่มพัฒนาไส้อื่นๆ เพื่อให้เป็นทางเลือกของผู้บริโภค โดยเริ่มมีไส้หน่อไม้ ไส้มะพร้าวอ่อน ไส้กล้วยหอม ไส้มันม่วง ไส้น้ำพริกเผา ไส้ปลาย่าง และอื่นๆ อีก รวม 14 ไส้ นอกจากนี้ยังมีการเพิ่มไส้ในช่วงตามฤดูกาลต่างๆ ด้วย เช่น ไส้ทุเรียน ไส้มะม่วง ด้วยไส้ที่มีมากมายหลากหลาย ทำให้เป็นที่ชื่นชอบของนักชิม และนักท่องเที่ยว จนต้องซื้อกลับไปเป็นของฝากด้วย โดยข้าวหลามป้าเพ็ญ สามารถเก็บไว้ได้ประมาณ 2-3 วัน โดยไม่ต้องใส่ตู้เย็น แต่หากต้องการเก็บไว้ได้นานกว่านั้น ประมาณ 5-6 วัน สามารถนำใส่ในตู้เย็นได้ และเมื่อต้องการรับประทานให้นำเข้าไมโครเวฟ ก็จะได้ข้าวหลามที่ข้าวเหนียมยังนุ่มและไส้ทะลัก

ทางด้าน นายเอกสิทธิ์ นาคอ้าย อายุ 36 ปี ลูกชายที่เรียนจบและทำงานด้านการออกแบบ ที่ได้กลับบ้านจังหวัดน่านเพื่อช่วยสานต่อธุรกิจครอบครัว เล่าว่า  หลังจากเรียนจบและหาประสบการณ์การทำงานที่กรุงเทพมหานครแล้ว ตั้งใจกลับบ้านเพื่อช่วยกิจการของครอบครัว ซึ่งในช่วง 6 ปี ที่กลับมาช่วยงานดูแลข้าวหลามป้าเพ็ญ โดยพัฒนารูปแบบบรรจุภัณฑ์หรือแพคเกจจิ้งที่สวยงามและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ซึ่งได้ใช้กระดาษออกแบบให้เป็นตัวรัดกระบอกข้าวหลาม เพื่อลดการใช้ถุงพลาสติกและสร้างเอกลักษณ์ของสินค้าด้วย รวมทั้งยังพัฒนาเตาเผาข้าวหลามให้มีความร้อนแต่ใช้ปริมาณถ่านน้อย เพื่อลดควันไฟที่จะกระทบต่อสุขภาพของคนเผาข้าวหลามและกระทบต่อสิ่งแวดล้อมด้วย ซึ่งจากเดิมทีกระบอกข้าวหลามมีความยาวประมาณ 80 เซนติเมตร มีความยากใกล้เคียงกับหลอดไฟตามบ้าน และต้องใช้การเผาข้าวหลามแบบดั้งเดิม แต่เนื่องจากปัจจุบันไม้ไผ่ข้าวหลามมีช่วงความยาวลดน้อยลง จึงได้มีการปรับเปลี่ยนขนาดเตาเผา ตัวบรรจุภัณฑ์ ให้มีความเหมาะสมกับการขนส่งและการรับประทานด้วย

นอกจากนี้ยังได้พัฒนาการตลาดให้ทันยุคทันสมัยมากขึ้น มีการเปิดตลาดออนไลน์ เปิดแฟนเพจเพื่อให้ลูกค้าติดต่อสั่งข้าวหลามได้ และสามารถจัดส่งทางไปรษณีย์ ซึ่งปัจจุบันสามารถจัดส่งได้ภายในวันเดียวถึงมือลูกค้า โดยส่งให้ในเขตจังหวัดภาคเหนือ เขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล ส่วนจังหวัดในเขตภาคตะวันออก ภาคอีสานและภาคใต้ จะได้เพียงบางจังหวัด เนื่องจากระยะทางการขนส่งหลายวันจะกระทบต่อคุณภาพของข้าวหลามได้

โดยปกติ มียอดจำหน่าย วันละประมาณ 300-400 กระบอก ซึ่งในช่วงไฮซีซั่นที่จะถึงนี้ คาดว่า ต้องผลิตข้าวหลามป้าเพ็ญเพิ่มขึ้นอีกกว่าวันละ 50 %  เป็นวันละประมาณ 450-600 กระบอก ซึ่งไม่สามารถผลิตได้มากว่านี้ เนื่องจากมีข้อจำกัดด้านแรงงานและการเผา ซึ่งในแต่ละวันจะมีลูกค้าทั้งในพื้นที่จังหวัดน่าน  ต่างจังหวัด และพ่อค้าแม่ค้ารายปลีกย่อย มาสั่งจองทุกวัน โดยผู้ที่ชื่นชอบข้าวหลาม สามารถสอบถามรายละเอียดการสั่งซื้อได้ที่ แฟนเพจ ข้าวหลามป้าเพ็ญ อ.ปัว จ.น่าน